هیپوسپادیاس (Hypospadias) یکی از ناهنجاری‌های مادرزادی دستگاه تناسلی در نوزادان پسر است که طی آن مجرای ادراری به جای نوک آلت تناسلی، در پایین‌تر و روی قسمت قدامی آلت یا در کیسه بیضه باز می‌شود. این اختلال که شیوع آن حدود ۱ در هر ۲۰۰ تا ۳۰۰ نوزاد پسر است، نه تنها ظاهر آلت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند در عملکرد ادراری و حتی بعدتر در عملکرد جنسی و باروری تأثیرگذار باشد.دکتر علیمحمد فخریاسری در این مقاله به بررسی دقیق بیماری هیپوسپادیاس و درمان Hypospadias ، علل بروز، نشانه‌ها و گزینه‌های درمانی آن می‌پردازد.
هیپوسپادیاس چیست؟
در نوزادان پسر سالم، مجرای ادراری در امتداد آلت تناسلی رشد کرده و در نهایت در نوک آلت باز می‌شود. اما در بیماران مبتلا به هیپوسپادیاس، این روند به‌درستی طی نمی‌شود و دهانه مجرای ادراری در نقاط مختلفی از قسمت زیرین آلت قرار می‌گیرد.
هیپوسپادیاس درجات مختلفی دارد و محل باز شدن مجرا می‌تواند در مکان‌های مختلفی باشد:
- روی تنه آلت (شایع‌ترین)
- نزدیک بیضه‌ها (هیپوسپادیاس شدید)
- در ناحیه میاندوراه یا پرینه (نادر)
علائم و نشانه‌های هیپوسپادیاس
تشخیص این بیماری اغلب در بدو تولد توسط پزشک انجام می‌شود. علائم اصلی عبارت‌اند از:
- دهانه غیرطبیعی مجرای ادرار در پایین آلت
- انحنای آلت به سمت پایین (کوردی)
- ظاهر دوشاخه یا ناقص پوست ختنه‌گاه
- اختلال در ادرار کردن (جهت ادرار غیرطبیعی)
- مشکلات در ظاهر آلت (مخصوصاً در موارد شدید)
در برخی موارد، ممکن است بیضه‌ها به‌طور کامل پایین نیامده باشند یا مشکلات دیگری نیز در دستگاه تناسلی مشاهده شود.
علل بیماری هیپوسپادیاس
علت دقیق بروز این ناهنجاری هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما تحقیقات چند عامل را مؤثر می‌دانند:
۱. ژنتیک
وجود سابقه خانوادگی هیپوسپادیاس در یکی از والدین یا بستگان می‌تواند خطر بروز آن را افزایش دهد.
۲. اختلالات هورمونی
عدم تعادل در سطح هورمون‌های جنسی در دوران بارداری می‌تواند رشد طبیعی آلت را مختل کند.
۳. عوامل محیطی
قرار گرفتن مادر در معرض مواد شیمیایی، سیگار کشیدن، مصرف داروهای خاص یا مشکلات تغذیه‌ای در دوران بارداری ممکن است در ایجاد این نقص نقش داشته باشند.
۴. بارداری‌های حاصل از روش‌های کمک‌باروری
در برخی مطالعات، احتمال بروز هیپوسپادیاس در نوزادانی که با IVF یا IUI متولد می‌شوند، اندکی بالاتر گزارش شده است.
عوارض احتمالی در صورت عدم درمان
- مشکل در ادرار کردن و خالی نشدن کامل مثانه
- مشکلات در نعوظ و انزال در بزرگسالی
- ناباروری در موارد شدید
- تأثیر منفی بر اعتماد به نفس جنسی و روابط
زمان مناسب برای درمان هیپوسپادیاس
برای بیماری هیپوسپادیاس در نوزاد پزشکان توصیه می‌کنند که جراحی اصلاحی در بازه سنی ۶ ماهگی تا ۱۸ ماهگی انجام شود. در این سن:
- نوزاد توانایی تحمل بیهوشی را دارد.
- بافت‌ها نرم‌تر و انعطاف‌پذیرتر هستند.
- کودک هنوز دچار درک روانی از ظاهر آلت نشده است.
در صورت عدم امکان جراحی در این بازه، می‌توان آن را در سنین بعدی نیز انجام داد، اما ترجیح داده می‌شود پیش از ورود کودک به سن مدرسه انجام گیرد.
درمان بیماری هیپوسپادیاس
هیپوسپادیاس درمان دارویی ندارد و تنها روش مؤثر، عمل جراحی است.
اهداف جراحی هیپوسپادیاس
- اصلاح محل مجرای ادراری و انتقال آن به نوک آلت
- برطرف کردن انحنای آلت (در صورت وجود)
- بازسازی پوست ختنه‌گاه برای ظاهر طبیعی
روش‌های جراحی
- TIP repair (Tubularized Incised Plate): رایج‌ترین روش برای هیپوسپادیاس خفیف و متوسط
- Onlay flap یا جزایری: در موارد متوسط تا شدید
- روش‌های چند مرحله‌ای: برای هیپوسپادیاس شدید یا بازسازی مجدد در مواردی که عمل اول موفق نبوده است
مدت زمان جراحی
بین ۱ تا ۳ ساعت، بسته به شدت بیماری و تکنیک جراح
مراقبت‌های بعد از عمل
- استفاده از پانسمان و سوند برای تخلیه ادرار
- جلوگیری از ضربه یا کشش به آلت
- مصرف آنتی‌بیوتیک و داروهای ضد درد
- معاینات مکرر جهت بررسی موفقیت جراحی
آیا هیپوسپادیاس قابل بازگشت است؟
در برخی موارد نادر، مشکلاتی مانند تنگی مجرا، فیستول (باز شدن مسیر جدید ادرار) یا باقی ماندن انحنای خفیف ممکن است دیده شود. در چنین حالاتی، نیاز به جراحی مجدد وجود دارد. با این حال، در اغلب موارد، جراحی اولیه موفقیت‌آمیز است و نیاز به درمان‌های تکمیلی نیست.
تأثیر هیپوسپادیاس بر باروری
در موارد خفیف، هیچ تأثیری بر باروری دیده نمی‌شود. اما در درجات شدیدتر که دهانه مجرا بسیار پایین است یا انحنای شدید وجود دارد، در صورت عدم درمان می‌تواند:
- بر حرکت طبیعی اسپرم هنگام انزال تأثیر بگذارد
- مانع ورود اسپرم به واژن شود
- اختلال در نعوظ یا رابطه جنسی ایجاد کند
با اصلاح جراحی در سن مناسب، اغلب مردان می‌توانند باروری طبیعی داشته باشند.
نقش ختنه در بیماران هیپوسپادیاس
یکی از نکات مهم در بیماران مشکوک به هیپوسپادیاس این است که نباید قبل از بررسی پزشک کودک ختنه شود.
چرا؟
زیرا پوست ختنه‌گاه ممکن است در جراحی اصلاحی برای بازسازی مجرا یا پوشش آلت مورد استفاده قرار گیرد. ختنه پیش از جراحی می‌تواند روند درمان را پیچیده‌تر کند.
مراقبت والدین و نقش آن‌ها در درمان
والدین باید نقش فعال در روند درمان داشته باشند:
- آگاهی از علائم و تشخیص سریع در بدو تولد
- همکاری در زمان‌بندی مناسب جراحی
- پیگیری دقیق دستورات پزشک بعد از عمل
- فراهم کردن محیطی آرام برای کاهش استرس کودک
نتیجه‌گیری
هیپوسپادیاس یک ناهنجاری مادرزادی قابل درمان است که با تشخیص به‌موقع و انجام جراحی مناسب، کودک می‌تواند زندگی طبیعی و سالمی داشته باشد. موفقیت درمان در گرو تشخیص زودهنگام، پرهیز از ختنه قبل از ارزیابی پزشک و انتخاب جراح با تجربه در این زمینه است. والدین با آگاهی و همراهی، نقش مهمی در بهبود سلامت فرزند خود ایفا می‌کنند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص چگونگی عمل هیپوسپادیاس شدید در این مجموعه، بر روی لینک مورد نظر کلیک نمایید.
